Η Olea europaea (Ευρωπαϊκή ελιά) ανήκει στην οικογένεια Oleaceae (Ολεΐδες), είναι αειθαλές δέντρο και φτάνει περί τα 3-5 m ύψος. Είναι ένα αιωνόβιο δέντρο που αναπτύσσει πλούσιο και ισχυρό ριζικό σύστημα, ικανό να εισχωρήσει ακόμα και ανάμεσα σε βράχια, ανάλογα με τις εδαφικές συνθήκες. Τα φύλλα της ανανεώνονται κάθε τρία χρόνια και έχουν βαθύ πράσινο χρώμα στο πάνω μέρος και ανοικτό ασημί στο κάτω ενώ παρουσιάζουν μια δερμάτινη και γυαλιστερή υφή και αλλάζουν σχήμα ανάλογα με την ποικιλία (μακρόστενα ή λογχοειδή).
Λαμβάνοντας υπόψιν το είδος της ποικιλίας, οι καρποί της ελιάς έχουν διαφορετικές διαστάσεις και σχήματα. Ακόμη, έχει διάρκεια ζωής 300 έως 600 χρόνια αλλά σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να ξεπεράσει και τα 1000 χρόνια. Αποτελεί σήμα κατατεθέν για τα δέντρα της Μεσογείου, όμως πιθανολογείται πως προήλθε από τη Συρία. Κάποιος που επισκέπτεται το ΚΠΙΣΝ μπορεί να συναντήσει την ομορφιά ενός τέτοιου δέντρου στον Μεσογειακό Κήπο, στο Ξέφωτο, στα Δυτικά Μονοπάτια αλλά και στη Μικρή Αγορά.
Σε αντίθεση με τα περισσότερα καρποφόρα δέντρα που καρπίζουν κάθε χρόνο, στην ελιά παρουσιάζεται το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας, κατά το οποίο τα δέντρα καρποφορούν τη μια χρονιά και την επόμενη είτε έχουν μια μικρή παραγωγή ή καθόλου παραγωγή.
Η ελιά φέρει τους καρπούς στα πλάγια των βλαστών που δημιουργήθηκαν την προηγούμενη χρονιά. Αυτό σημαίνει ότι το δέντρο θα πρέπει κάθε χρόνο να αναπτύσσει βλάστηση ικανή να δώσει άνθη και καρπούς την επόμενη χρονιά. Η βλάστηση αναπτύσσεται από τις αρχές της άνοιξης μέχρι και το επόμενο φθινόπωρο, ή ακόμη και το χειμώνα σε ορισμένες ζεστές περιοχές.
Η ιστορία της ελιάς ξεκινά από τα αρχαία χρόνια. Στα χρόνια του Περικλή πλήρωναν με λάδι το σιτάρι που έφερναν από άλλες περιοχές, και η αξία του ήταν τέτοια που η εξαγωγή του ήταν μονοπώλιο του Κράτους.
Ο Σόλων έδινε τόση σημασία στην καλλιέργεια της ελιάς, ώστε είχε ρυθμίσει το νομοθέτημα ακόμα και τις ελάχιστες αποστάσεις που έπρεπε να φυτεύεται το ένα δέντρο από το άλλο , για να εξασφαλίζεται καλή σοδειά. Το λάδι είχε πολλές χρήσεις: το πρώτο πρεσάρισμα έδινε το φαγώσιμο λάδι, το δεύτερο το λάδι για αλοιφές και το τρίτο το λάδι φωτισμού.
Η ελιά θεωρείται σύμβολο ειρήνης, σοφίας, γονιμότητας, ευφορίας, τύχης αλλά και νίκης. Ένας γνωστός μύθος αναφέρει πως ο Ηρακλής φύτεψε μια ελιά στο ναό της Ήρας στην αρχαία Ολυμπία, μετά την ολοκλήρωση την 12 άθλων του. Ήταν γνωστή ως η «καλλιστέφανος ελιά», από την οποία φτιαχνόταν ο κότινος, η μεγαλύτερη διάκριση για κάθε αθλητή.
Ήξερες ότι…
Στον Μεσογειακό κήπο μπορεί κάποιος να θαυμάσει από κοντά μια ελιά 3,5 μέτρων που αποτελεί και το πρώτο δέντρο που φυτεύτηκε στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος, στις 23 Μαΐου 2014.
